طراحی و ساخت مبلمان اداری از دیدگاه ارگونومی
با روند رو به رشد تقاضای استفاده از مبلمان چه در محیط های مسكونی و چه در محیط های كاری باید برای ویژگی های مبلمان اداری و صندلی اداری اهمیت بیشتری قائل شد و از طرف دیگر نیز با افزایش فعالیتهای افراد در جامعه و با توجه به این موضوع كه افراد بیشترِ وقت خود را در خارج از منزل و در محیط های كاری می گذرانند و در این محیط ها نیز مجبور می باشند ازمبلمان اداری و صندلی های اداری استفاده نمایند باید مبلمان اداری و صندلی اداری به گونه ای باشد تا افراد دچار كمترین مشكل شوند و بتوانند به بهترین شكل وظیفه خود را اجرا نمایند. از آنجا كه، پس از مدت زمان طولانی كه افراد در محل كار بسر می برند و با خستگی ناشی از فعالیتهای خود به خانه باز می گردند، در این بخش نیز بایست لوازم و مبلمان موجود در منزل به گونه ای باشند كه فرد از استفاده از آنها احساس راحتی نماید و حتی برای دیگر افراد خانواده نیز راحتی و آرامش به همراه داشته باشد.
در این میان محصولاتی مورد اقبال عمومی قرار می گیرند كه بیشتر این راحتی و آرامش را برای ایشان به ارمغان آورند. مهمترین جنبه در بهبود تولیدات مبلمان و مبلمان اداری بدین منظور، توجه به علم ارگونومی یا مهندسی فاكتورهای انسانی است به معنی قانون و قاعدة طبیعی مشتق شده است. و در لغت به معنای « نوموس » به معنی كار و « ارگو » از دو كلمة یونانی « ارگونومی 11 » واژة قوانین طبیعی كار است. ارگونومی (بیشتر در اروپا استفاده می شود و مربوط به مسائل مهندسی صنایع است) یا همان مهندسی فاكتورهای انسانی (بیشتر در آمریكا استفاده می شود و به مسائل روانشناسی می پردازد.)، علمی تركیبی است كه سعی دارد ابزارها، دستگاه ها، محیط كار و مشاغل را با توجه به توانایی هایی جسمی-فكری و محدودیت ها و علائق انسانها، طراحی نماید. این علم با هدف افزایش بهره وری، با عنایت بر سلامتی، ایمنی و رفاه انسان در محیط، شكل گرفته است.
همچنین این علم در تلاش است بجای متناسب سازی انسان با محیط، محیط را با انسان متناسب سازد . ارگونومی بعنوان رشته ای از علوم كه با بدست آوردن بهترین ارتباط میان انسان و محیط پیرامون او، مرتبط است تعریف میشود . ارگونومی با ارزیابی قابلیتها و محدودیتهای انسان (بیومكانیك و آنتروپومتری ) ، استرس(فیزیولوژی و روانشناسی ) ، نیروهای استاتیك و دینامیك روی بدن انسان (بیومكانیك) ، خستگی (فیزیكی و ذهنی)، طراحی ابزار و تجهیزات (آنتروپومتری و مهندسی)، سر و كار دارد. بنابراین ارگونومی از مجموعه ای از علوم تشكیل یافته است. ارگونومی در پی انطباق محصولات و محیط با توانایی ها و نیازمندی های طبیعی انسان است.
از آنجا كه استفاده از مبلمان و مبلمان اداری غیر ارگونومیك (در محیط كار و یا در محیط مسكونی) موجب بروز صدمات و مشكلاتی می گردد- مشكلاتی همچون درد در ناحیه كمر، شانه و گردن یا بطور كلی مشكلات اسكلتی-عضلانی 22 و افزایش خستگی در افراد- باید با بكارگیری این اصول و تجدید نظر در روند طراحی مبلمان ها شرایط را بهبود بخشیدم. این بهبود دو سویه است از یك سو استفاده كنندگان از این لوازم با مشكلات كمتری مواجه می گردند و شرایط برای ایشان بهبود می یابد و از دیگر سو تولیدكنندگان نیز صاحب محصولاتی می گردند كه مورد پسند مشتریان بوده و به لحاظ اقتصادی موجب ارتقای تولیدكنندگان این لوازم می گردد.
اگر تولیدكنندگان این اصول را نادیده بگیرند و به آنها توجه نكنند مسلماً در دنیای تجاری رقابتی امروز عقب خواهند ماند و سهم خود از بازار را بواسطه تولید محصولاتی كه به ویژگی ها و خصوصیات استفاده كنندگان آن توجه ندارد، از دست خواهند داد جهت دستیابی به هر موفقیتی نیاز است تا در ابتدا یك روند مشخص و از پیش تعیین شده ای كه الزامات برای رسیدن به آن موفقیت را دربرگرفته باشد و كاملاً واضح بیان داشته باشد در اختیار داشته باشیم. اجرای این بهبود نیز از این قاعده مستثنی نمی باشد و به یك فرایند نیازمند است، در ادامه ی این مقاله به بیان و تشریح آن پرداخته می شود.
پیش از هر اقدامی نیاز است تا شرایط موجود را به خوبی بشناسیم و بر اساس نقاط ضعف و قدرت خود با دیدی جامع نسبت به مسائل ادامه ی مسیر دهیم. مسئله طراحی مبلمان و مبلمان اداری را می توان از دو منظر مورد توجه قرار داد، اول اینكه یك طرح را از ابتدا شروع نماییم و از پایه شروع كرد. اما منظر دوم اینگونه است كه طراحی های موجود را مورد بازنگری قرار داده و آنها را بهبود بخشیم، كه این مورد (منظر دوم) موضوع اصلی این مقاله می باشد.
فرایند بهبود طراحی مبلمان اداری از دیدگاه ارگونومی به شرح زیر می باشد
بررسی وضعیت موجود برای مبلمان اداری به لحاظ ارگونومیكی این مرحله خود شامل سه بخش می باشد كه عبارتند از:
در این مرحله سطح شاخصهای ارگونومیكی موجود با استانداردهای جهانی و یا شرایط ایده آل كه مطلوب افراد می باشد مقایسه میگردد كه میزان اختلاف میان آنها نشان دهنده وضعیت محصولات كه همان مبلمان اداری می باشد، است
- ارزیابی كارشناسانه ی محصولات انواع مبلمان اداری
شاخه های دانش ارگونومی كه در این مرحله برای طراحی مبلمان اداری مورد ارزیابی قرار میگیرند، شامل موارد زیر است
در حیطه اول یعنی روانشناسی، جنبه هایی همچون رنگ ساختمان مبلمان اداری و رویه آن، شكل (معماری) مبلمان اداری، مورد بررسی قرار میگیرد. از دیدگاه ارگونومی این بخش بمنظور افزایش رضایت مشتریان و استفاده كنندگان مورد ارزیابی قرار میگیرد، بخصوص در محیط های كاری اگر در كنار جنبه های مذكور در مورد مبلمان اداری، در مورد چیدمان نیز مدنظر قرارداده شود موجب بهروه وری بیشتر كاركنان می شود. و یك آسودگی ذهنی/روانی و باور مثبت نسبت به محصولات تولیدی خاص نیز بهمراه خواهد داشت. در نتیجه با این باور مثبت، بازاری مناسب برای تولید كنندگان بهمراه می آید.
در حیطه دوم (فیزیولوژی)، تبادلات انرژی و متابولیسم بدن مطرح است. بررسی خستگی ناشی از استفاده از مبلمان اداری در این حیطه مورد ارزیابی قرار میگیرد
خستگی ناشی از استفاده از مبلمان اداری عبارتست از ضعف در تمامی یا بخشی از بدن كه بیشتر با مبلمان ارتباط دارد، بطوریكه این نوع خستگی بصورت خستگی عضلانی (جسمی ) و خستگی روحی (روانی) ظاهر میشود
خستگی فیزیكی همان نوع از خستگی است كه در بخش فیزیولوژی مطرح گشته و نوع دیگر خستگی می تواند در بخش روانشناسی مورد بررسی قرار گیرد
در مباحث بیومكانیك ویژگیهای مكانیكی اندام های بدن مورد بررسی قرار میگیرد. در این حیطه، حركت اندام ها و اعمال نیرو در بافت های مختلف بدن تجزیه و تحلیل میشود. بالطبع به كمك این معادلات میتوان الگوها و ابعاد مناسب را با هدف كاهش فشارهای مكانیكی خارجی بر بدن بدست آورد. بطور خلاصه میتوان گفت كه چگونگی انتقال نیرو و اعمال نیرو از مبلمان به بدن بالاخص در ناحیه كمر، فشارهای وارد به شانه ها و سایر اندامهای درگیر از جمله مباحث بیومكانیك هستند. برخی عوامل همچون جنس مواد مورد استفاده در ساخت مبلمان اداری، ارتفاع و فاكتورهایی از این قبیل در حوزه بررسی می شود.
آنتروپومتری، به سنجش ابعاد فیزیكی بدن و كاربرد داده های ابعادی در اصلاح شرایط فیزیكی مبلمان اداری می پردازد. از آنجایی كه یكی از دلایل فشارهای وارده بر اندام ها، عدم تطابق ابعاد مبلمان با ویژگیهای ابعادیِ بدن كاربر می باشد، از این رو داده های آنتروپومتریك را میتوان به طور مؤثری در طراحی مبلمان اداری و محصولات بكار بست. این حیطه به مناسب سازی و بهینه ساختن تولیدات جهت استفاده كنندگان بسیار كمك می نماید و نقش عمده ای برعهده دارد. از جمله ابعاد آنتروپومتریك مورد استفاده در طراحی مبلمان اداری، ارتفاع نشسته آرنج برای مشخص كردن ارتفاع دسته مبلمان، ارتفاع نشسته برای تعیین ارتفاع پشتی مبلمان اشاره كرد. البته تعداد ابعاد مورد نیاز زیاد بوده و در اینجا تنها دو مورد بعنوان نمونه آورده شد.
بررسی رضایت مشتریان از طراحی و ساخت مبلمان اداری
ارزیابی رضایت مشتریان و ارزیابی های كارشناسانه مكمل یكدیگرند. با دانستن نقاط ضعف در طراحی از طریق ارزیابی كارشناسانه می توان با طراحی و ساخت مبلمان اداری مناسب رضایت مشتریان را بدست آورد و از طرف دیگر با بررسی رضایت استفاده كنندگان ازمبلمان اداری نقاط ضعف را كشف كرده و با بهبود آنها شرایط را بهینه سازیم. در این مرحله رضایت مشتریان از همان فاكتورهای مورد بررسی در بخش ارزیابی كارشناسانه مورد بررسی قرار میگیرد. بدین منظور می توان تعدادی از استفاده كنندگان را بعنوان نمونه انتخاب كرد و از آنها خواست تا ازمبلمان اداری تولید شده استفاده نمایند و مواردی كه برایشان مشكل ساز می باشند و برای ایشان ایجاد ناراحتی می نمایند را بیان كنند
بهره گیری از رویكرد مشتری مداری در طراحی و ساخت مبلمان اداری از دیدگاه ارگونومیكی
دانستن خواسته های مشتریان بواسطه یك رویكرد مشتری مداری و از طریق روشهای مختلف بدست می آید، كمك بسیار مهمی در طراحی مبلمان اداری می نماید تا بتوان مبلمان اداری را طراحی نمود كه با خواسته های مشتریان هماهنگ باشد و به گونه ای طراحی شود كه با شرایطی كه مشتریان از آنها استفاده می نمایند همسانی بیشتری داشته باشد. در همین راستا در ارگونومی مبحثی مطرح گردید با عنوان مهندسی كَنسی 1 (احساس) یا ارگونومی كَنسی 2 كه واژه ای ژاپنی است و در دهه ی 1970 توسط فردی ژاپنی به نام میتسو ناگاماچی 3 بنانهاده شد. در مهندسی كَنسی به بررسی احساس و نگرش افراد استفاده كننده از یك محصول در مورد طراحی آن محصول پرداخته می شود و با كمك نتایج حاصل به اصلاح طراحی پرداخته می شود. استفاده از نظرات استفاده كنندگان جهت بدست آوردن بازاری مطمئن بسیار حائز اهمیت است و نمی توان با الگوبرداری از نمونه های خارجی سلیقه داخلی را با آن وفق داد، بلكه بایست آن طرح ها را با سلایق موجود مطابق نمود.
می توان با بررسی نظرات و احساس استفاده كنندگان از مبلمان های تولیدی با كمك ابزار و روشهای مختلف و تجزیه و تحلیل متناسب با روش بررسی به یكسری نتایج برسیم كه اگر این نتایج به خوبی تفسیر و تعبیر شوند، اطلاعات مناسبی در مورد عناصر طراحی به طراح كه بهتر است یك تیم طراحی باشد می رسد و این تیم نیز می تواند با در نظر گرفتن دیگر عوامل تأثیرگذار، یك طراحی جدید با استفاده از بررسی كَنسی خلق نماید كه یقیناً اینگونه طرح ها كه با لحاظ كردن نظرات استفاده كنندگان بوجود می آیند، بیشتر مورد پسند و رضایت ایشان نیز قرار می گیرند.
نتایج حاصل از هر دو مرحله قبل مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیرند و نتایج ارزیابی كارشناسانه با موارد استاندارد موجود مقایسه شده و نتایج حاصل از جمع آوری داده های ارزیابی رضایت مشتری بسته به روش ارزیابی تحلیل گشته و نقاط ضعف و كاستی ها در طراحی های موجود، از نظر مشتریان نمایان می گردد. و می توان با دانستن نقاطی كه موجب نارضایتی استفاده كنندگان است، شرایط و طراحی ها را بهبود بخشید و به سوی كسب رضایت بیشتر افراد پیشرفت
ارائه و اجرای راهكار جهت بهبود و ارزیابی طراحی و ساخت مبلمان اداری
پس از آشكار شدن كاستی ها، طبق نتایج حاصل از ارزیابی كارشناسانه و بررسی رضایت مشتریان، راهكارهای متناسب و عملی جهت رفع كاستی های موجود ارائه و مورد اجرا قرار می گیرد.
نتایج حاصل از ارزیابی كارشناسانه و بررسی رضایت استفاده كنندگان می تواند دارای حالت های زیر باشد:
- نتایج حاصل از هر دو حاكی از مناسب بودن شرایط است
- اولویت اول بهبود با این دسته از موارد است. در این مورد بایستی به اصلاح مشكلات ارگونومیك با تجدید طراحی محصول بصورت ارگونومیك پرداخت.
- نتیجه بررسی رضایت مشتریان حاكی از نامناسب بودن شرایط است اما نظر كارشناسان بر مناسب بودن شرایط دلالت دارد. در این حالت نیز باید متناسب با وضعیت استاندارد موجود به اصلاح نقاط ضعف پرداخت.
- نتیجه ارزیابی كارشناسانه حاكی از نامناسب بودن شرایط است اما كاربران در مورد آن ابراز رضایت نموده اند.
- در این مورد ممكن است مشكل بر اثر عادت كاربران به وضع موجود پیش آمده باشد. در اینصورت نیز اصلاح طراحی با مدنظر قرار دادن جنبه های ارگونومیك در طراحی مبلمان اداری باید صورت پذیرد
- ارزیابی نتایج حاصل از اجرای راهكارها بمنظور تعیین میزان بهبود ایجاد شده توسط آنها دارای اهمیت بسیاری می باشد. این عمل به ما اجازه می دهد كه نتایج بدست آمده را مجدداً با وضعیت مطلوب یا استاندارد مقایسه نموده و از دستیابی به نتایج مورد نظر مطمئن شویم
-
تنظیم كتابچه مبنا به منظور طراحی ارگونومیك مبلمان
پس از ارزیابی نتایج حاصل از فرایند بهبود و اطمینان از وجود شرایط مطلوب، می توان سطح بدست آمده برای شاخص های ارگونومیك و استانداردهای موجود را بعنوان سطح مبنا برای تصمیم گیری در مورد طراحی و ساخت مبلمان های جدید قرار داد. با در نظر گرفتن این سطوح مبنا و پایه در طراحی ها و پیروی از آنها، می توان گفت به یك طراحی ارگونومیك كه براورده كننده هدف ارگونومی كه متناسب سازی محصولات یا همان مبلمان تولیدی با توانایی ها و محدودیت های استفاده كنندگان از آنها و بهبود بهره وری برای تولیدكنندگان است
مهمترین نتایج حاصل از بكارگیری اصول ارگونومی در طراحی و بهبود مبلمان اداری در محیط های مسكونی و اداری را می توان اینگونه بیان داشت
- كاهش تأثیر سوء مبلمان اداری روی بدن استفاده كنندگ
- كاهش پتانسیل اثرات طولانی مدت (یا تجمعی 1 ) ناشی از استفاده از مبلمان ادرای روی جسم كاربران
- بهبود بهره وری كاركنان و آسایش افراد توسط تطبیق ویژگی های محصول برای شخص
- متناسب بودن تولیدات برای مشتریان جهت انجام كار
- بهترین استفاده از انرژی در اجرای كار
- بهترین استفاده از قابلیت های كاركنان
- پیشگیری از اختلالات اسكلتی-عضلانی
- جذب مشتریان بیشتر برای تولیدكنندگان
-
با بكارگیری فرایند طراحی مبلمان اداری از دیدگاه ارگونومی می توان طراحی هایی را كه با شرایط استاندارد و یا شرایط مطلوب فاصله دارند را شناسایی نمود و بطور جز آن عناصری را كه موجب چنین نتیجه ای شده اند را مشخص نمود و با بكارگیری راهكارهای متناسب آن مشكلات را از بین برد و به یك طراحی بهینه دست یافت تا در كنار كسب رضایت و راحتی استفاده كنندگان از محصولات و جلب مشتریان بیشتر به درآمد اقتصادی بیشتری نیز دست یافت. جهت دستیابی به نتایج حاصل از بكارگیری اصول ارگونومیكی در طراحی و بهبود مبلمان اداری می توان اصول ارگونومیكی را با رویكردی مشتری مداری تلفیق نمود و با استفاده از مهندسی كَنسی و كسب نظرات مشتریان به یك طراحی كه متناسب با خواسته استفاده كنندگان و براورده كننده الزامات ارگونومیكی نیز می باشد به آن طرح دست یافت.
محدودیتی موجود می باشد كه البته منحصر به این فرایند و این طراحی نیست و تمام طراحی هایی را كه مورد استفاده افراد در داخل كشور قرار میگیرند و به نوعی ابعاد بدن در آن دخیل است را شامل می شود، عبارتست از اینكه ابعاد آنتروپومتریكی كشور ما موجود نمی باشد و این كار را جهت یك طراحی مناسب افراد جامعه ی مان سخت می سازد البته در طراحی های موجود از برخی بانكهای اطلاعات آنتروپومتریكی سایر كشورها كه بنظر می رسد با ابعاد مردم ایران همسانتر است استفاده می شود، كه نمی توان منكر عدم دقت و تناسب لازم در این نوع طراحی ها و تولیدات شد.